De meeste Haarlemmers die zich enigszins verdiept hebben in het karakter van hun stad, zullen het liever ontkennen, maar eigenlijk wel weten en schoorvoetend moeten toegeven: hun stad is gebouwd op een wirwar van leugens, sprookjes en illusies.
Haarlem kent een uitgebreide traditie van verzinsels. Laurens Janszoon Coster, als hij al bestaan heeft, was niet de uitvinder van de boekdrukkunst. Mevrouw Simons dochter Kenau Hasselaar vocht uiteindelijk meer tegen het stadsbestuur over achterstallige rekeningen dan tegen de Spanjaarden. De damiaatjes? Die hebben helemaal niets met Haarlem te maken, daarvoor moet je in Dokkum zijn (maar daar hadden ze al een sterk verhaal). De zogenaamd oudste nog verschijnende krant? Het Haarlems Dagblad, beroept zich op een voorganger dat een weekblad was en ook in haar oprechtheid nauwelijks meer iets uitstaande heeft met haar verre stief-achterkleinkind. En Frans Hals was geen geboren Haarlemmer, net zoals alle beroemde Haarlemmers kwam hij van buiten, in zijn geval uit Antwerpen. In dat perspectief is de nieuwe instroom van migranten misschien wel een zeer welkome ontwikkeling; mogelijk dat ze met nieuwe fabels Haarlem weer wat kunnen opluisteren.
Ook in moderne tijden zet Haarlem de traditie van het bedriegen met verve voort. City Marketing promoot de meest verstedelijkte stad van Nederland als een plek waar je nog ademruimte zou hebben. Een klein Amsterdam met een minderwaardigheidscomplex om er vervolgens verontschuldigend aan toe te voegen dat je ook zo weer de stad uit bent op weg naar plaatsen die er echt toe doen, terwijl ondertussen een GroenLinks Wethouder het tot haar kerntaken rekent om Haarlem af te sluiten van het Nederlandse wegennet.
Mogelijk helpt de wethouder aldus City Marketing op deze wijze haar doelstellingen te halen. Kwalitatief bezoek van de toerist aan Haarlem wordt gemeten in de tijd die het slachtoffer binnen de gemeentegrenzen doorbrengt. En de tijd om weg te vluchten is nu juist door de vele verkeersopstoppingen dusdanig toegenomen dat men nu al van een groot succes spreekt. Het ontbreekt er nog maar aan dat de wethouder de toegangswegen hoegenaamd volledig schrapt. Uiteraard valt op haar feilloze logica weinig aan te merken: geen wegen meer betekent toch echt het einde van alle files. Maar misschien dan nog een beter idee voor het stadsbestuur; schrap niet alle wegen, maar maak ze eenrichtingsverkeer! Auto’s mogen alleen nog maar de stad in en niet meer uit. Nog meer langdurig bezoek aan de stad met een glorieuze ereplaats in de top van steden met de hoogste parkeertarieven, is het onontkoombare gevolg. Een toekomst met overvolle parkeerplekken vol roestende wrakken… en dan nog even fiscaal parkeren erdoor drukken, en de stadsschuld smelt als sneeuw voor de zon. Maar de lokale bedrijvigheid dan?, vraagt een kniesoor zich af. Ach ja, voor zover dat toch nog wat voorstelde… Laten we eerlijk zijn, wat kunnen ondernemers nu verwachten van een kleurig mantelpakje dat niet eens het woord “economie” kan uitspreken (er zitten echt twee o’s in, mevrouw Langenacker).
Een andere moderne fabel in wording is dat Haarlem een pop-stad zou zijn. Er liep zelfs even een burgemeester rond met de naam Pop om dit uit te dragen! En de huidige burgemeester mag graag zijn vaardigheid met de basgitaar etaleren. Het valt niet te ontkennen dat vorige stadsbesturen erg hun best hebben gedaan door vele miljoenen verkregen door lenen en verkoop van vastgoed en aandelen in nutsbedrijven te investeren in de eigen hobby’s en ook lopen er wel wat kansrijke initiatieven, maar die paar witte raven die buiten de gemeentegrenzen enige bekendheid hebben verworven met hun muzikale capaciteiten, hebben helaas niets uitstaande met het gekunstelde popklimaat.
Zo kunnen we even doorgaan. Voorbeelden te over waarbij in, rond of over Haarlem wordt gelogen, dan wel misverstanden en waanvoorstellingen worden gewekt, in stand gehouden en zelfs gecultiveerd. Het stadsbestuur lijkt zich van de lokale traditie bewust en spint er ijverig in mee. Om in Haarlem wethouder te worden moet je kennelijk meer dan enige affiniteit hebben met de kunst van het illusionisme. Je moet in ieder geval schijn kunnen hooghouden dat je de stad bestuurt. Dat je dat goed en kundig doet, met eer en geweten ondanks het frequent mislopen van allerhande schoonheidsprijzen. Dat de gemeenteambtenaren jouw beleid uitvoeren, in plaats van dat ze maar wat doen en dat je dat achteraf maar goedpraat omdat je anders ook zo’n zwakke indruk wekt.
Misschien dat de besten hierbij onvermeld blijven omdat zelfs de scherpste analisten de trucs niet doorzien, nochtans valt op dat je voor de doorzichtige kunstjes bij de mannelijke wethouders moet zijn. Of eigenlijk misschien wel bij de D66-wethouders, als we wethouder Snoek zijn gegoochel met plaatsingslijsten voor scholen en wisseltrucs met voetbalvelden vergeven.
Twee wethouders verdienen onze bijzondere aandacht: illusionist Jack van der Hoek MBA, ook wel bekend als Teflon Jack; want verkoolde restjes blijven op miraculeuze wijze niet aan hem plakken. En de Amsterdammer Jeroen van Spijk, de voormalige sidekick van Fatima Elatik van de cliëntelistische Deelraad Oost, die wegens aanhoudend ontgoochelend optreden allicht beter aangeduid kan worden als desillusionist. Hij heeft in ieder geval de oplettende Haarlemmers uit de droom geholpen; hij is niet het zwaargewicht gebleken dat de gemeente nodig had na het demasqué van de charlatan Cassee. Hij lijkt er dan ook wijs aan te doen zijn woning in Amsterdam aan te houden; als hij zelf al schaamteloos genoeg is om geen conclusies te willen trekken aan zijn opzichtige falen, dan naakt ongetwijfeld het moment dat het geduld van de raad op is, al is de coalitie net zo gemakzuchtig als breed.
Om twee gevallen van Van der Hoek onder de loep te nemen:
Geval 1 van der Hoek, Vivagate: Een interpellatiedebat en diverse blamerende kwalificaties in de media. De steun van de coalitiepartijen was natuurlijk wel verzekerd, en het gaat dan ook te ver om te zeggen dat de wethouder hier langs de rand van de afgrond scheerde. Nochtans mag zeker gesteld worden dat er nu toch een krasje zit in de antiaanbaklaag en dat dit geval het imago van Van der Hoek geen goed heeft gedaan. Wat was er aan de hand?
Bij de uitbesteding van de taken voor de thuishulp, was door de raad aangegeven dat ze er belang aan hechtte dat de klanten de vaste medewerkers van de hulpverleners zo veel als mogelijk zouden behouden. Dat is niet als harde eis in de contracten opgenomen, maar meer als een soort van inspanningsverplichting. En uiteindelijk heeft Viva! Zorggroep daar geen invulling aangegeven. Dat werd de wethouder aangewreven. Viva! Kwam met een brief waarin ze een tekst aanhaalde uit een verslag van een bespreking met ambtenaren waaruit duidelijk bleek dat was afgesproken initieel alle vaste medewerkers te vervangen.
De wethouder pareerde met de bewering dat dit niet waar was en liet zijn medewerkers onder ambtseed verklaren dat dit niet het geval was. Maar let op, de illusionist aan het werk, de ambtseed was erg zorgvuldig geformuleerd; er werd ontkend dat er over gesproken zou zijn bij het bewuste overleg op 20 oktober. Er werd niet ontkend dat er over gesproken was. Technisch gezien geen leugen, maar hoogstwaarschijnlijk wel een valse voorstelling van zaken. Citaat:
Er is geen verslag van het gesprek gemaakt. Dat hebt u dus ook niet in onze correspondentie met de ViVa! in die periode kunnen vinden. De drie ambtenaren zijn het met de strekking van de brief oneens en stellen zonder enige twijfel dat de bewering 23 april 2015 3 onjuist is. De gemeentesecretaris heeft alle drie de ambtenaren gevraagd om onder ambtseed een verklaring af te geven over de tekst van ViVa! en de in hun ogen wel juiste gang van zaken destijds. Voor het college is er op basis van die verklaringen geen reden om aan te nemen dat het gestelde in de brief van ViVa! klopt. Volgens het college is op basis van de brief van ViVa! in ieder geval aangetoond dat de wethouder c.q. het college niets wist van het vervangen van alle medewerkers, laat staan dat het college daarmee akkoord zou zijn gegaan. Gezien de summiere tekst van ViVa! ter onderbouwing van haar punt en daartegenover de verklaringen onder ambtseed van drie ambtenaren gelooft het college dat er ambtelijk op 20 oktober 2014 niet is gesproken over de situatie na 1 januari 2015, laat staan dat er ambtelijk toestemming zou zijn gegeven. Het college is dan ook van mening dat op basis van zijn laatste bevindingen de discussie over het al dan niet geweten hebben van het wisselen van alle medewerkers door ViVa! per 1 januari gesloten kan worden.
Daarmee pleitte de wethouder zichzelf vrij van het verkeerd informeren van de raad. Coalitie steunde de vlucht voorwaarts; er zou niemand wat bij winnen de waarheid te vinden en de zogenaamd onbetrouwbare partner Viva! in gebreke te stellen. Dit terwijl het werkelijke probleem evident was maar onderbelicht bleef: het aanbestedingstraject was niet onder controle. Of het nu wel of niet besproken is; er waren geen goede afspraken over gemaakt. De ambtenaren hebben niets vastgelegd, terwijl hun woord voor de wethouder zwaarder woog dan de vastlegging van Viva! die als summier wordt gebagatelliseerd. Van der Hoek had hier natuurlijk afgerekend moeten worden op de onprofessionele aanbesteding. De ambtenaren hadden er op moeten letten en het terug moeten koppelen.
Geval 2, van der Hoek, taxatiegejok. Een tweede geval waar het Teflon Jack werd gegund om met een leugen weg te komen, betrof de onderhandse verkoop van de panden op de hoek van de Koningsstraat-Jacobijnestraat.
De opbrengst viel erg tegen, maar zou boven de taxatiewaarde liggen. Tenminste, volgens de wethouder lag er een taxatierapport. En dat was conform een eerdere brief van 17 maart, waarbij werd vormgegeven aan de afspraak om voortaan niet meer zonder goede taxatie te verkopen.
Omdat de verkoopprijs toch onwaarschijnlijk laag lag, werd er door een obstinaat raadslid doorgevraagd naar de details van de verkoop en het taxatierapport. Uiteindelijk overlegde de wethouder een verkoopadvies van de makelaar, Overspaern, waarvan hij te pas en te onpas beweerde dat dit de taxatie betrof. Er bleek dus geen echte taxatie uitgevoerd, terwijl dat volgens eerdere informatie van de wethouder wel het geval zou moeten zijn. Sterker nog; er wordt ook bij de gemeente een duidelijk onderscheid gemaakt tussen taxaties en verkoopadviezen!
Achteraf, ook nadat hij hiermee was geconfronteerd, bleef de wethouder volhouden dat het verkoopadvies als taxatie gezien moet worden. En de raad stond erbij en keek ernaar. Misinformatie? Ja! Een leugen? Eigenlijk wel, maar als het leugen zo doorzichtig is en men iemand gunt er mee weg te komen, spreekt men in de politiek liever van “jokken”. Kinderachtig hoor, maar we maken er geen punt van. Vervelend is wel dat ook dit af leidt af van het echte probleem, namelijk het te grabbel gooien van gemeentelijk vastgoed door incompetente optreden van ambtenaren! Onderhoud dat niet is gebeurd, een huurprijs die tussentijds niet is verhoogd, een taxatie die niet is uitgevoerd, marktpartijen die niet zijn geraadpleegd en als klap op de vuurpijl een wethouder die het niet in de klauwen heeft en liever doet alsof zijn neus bloedt dan dat hij een krachtterm bezigt en de verantwoordelijke ambtenaar over de tafel trekt.
Dan komen we bij Van Spijk. Wat gaat er fout in de manier waarop hij zijn illusionaire kunsten vertoont? Behalve dat hij geen doortastende indruk maakt en dossierkennis en politiek gevoel lijkt te missen?
Geval 1 Van Spijk: De precariofraude inzake hof van Peltenburg.
Er is al veel over geschreven, maar belangrijkste truc van van Spijk was het ontkennen en verdraaien van de deal met Dura Vermeer. Het zou niet om een deal gaan maar om een advies over een eerste fase (van een week of twee) en daarna had Dura verzuimd met een nieuwe aanvraag te komen. En de enige fout van de ambtenaren in kwestie zou zijn dat ze hier proactieve op zouden hebben moeten letten.
Het trucje is te doorzichtig en te gekunsteld en is ook niet meer uit te leggen. Want als Dura Vermeer zonder de zogenaamde “tweede fase” aanvraag –waar overigens trouwens helemaal nergens in het dossier sprake van is- is gaan bouwen, kan makkelijk worden nageheven. Maar dat zou dan weer niet kunnen volgens een rapport van externe adviseurs dat Van Spijk, misbruik makend van een belastingwet die voor heffingen is bedoeld en niet voor adviezen, geheim heeft verklaard. Dit heet détournement de pouvoir en kan niet anders dan aangemerkt worden als strijdig met de beginselen van behoorlijk bestuur. En verder als het gaat om het geven van een valse voorstelling van zaken? Wat is er bekend uit het rapport? Er kan niet nageheven worden want de ambtenaren hebben namens de gemeente een deal gesloten.
En vervolgens komt er nog een glasharde precariodeal boven water. Nu een gesloten door afdelingshoofd Vastgoed met Ymere, en daar zegt de wethouder dan over dat hij Ymere heeft medegedeeld dat hij dit soort deals niet meer zal sluiten.
Uiteindelijk lijkt de truc neer te komen op het Angelsaksische gezegde: if you cannot convince them, confuse them. Maak het zo ingewikkeld en warrig dat iedereen de lust ontgaat om er nog een punt van te maken; men accepteert op een gegeven moment dat er voor sommige mensen, met name wethouders en ambtenaren, er een parallel universum bestaat waar men over dit soort ongerijmdheden zou kunnen denken dat er eigenlijk niets onoorbaars is gebeurd. Maar de waarheid is klip en klaar; ambtenaren zijn hier hun boekje te buiten gegaan en de wethouder vertikt het om er verantwoordelijkheid voor te nemen.
Geval 2 Van Spijk: een recent schandaal, het Kavel Pim Mulier.
In 2007 wordt een complex en niet heel erg doordacht contract getekend. Het Brabantse ontwikkelbedrijf CRA gaat op een stukje land een sports business centre neer zetten naast het Pim Mulier stadion. Het land kost 1,7 miljoen, maar er zijn wel een aantal voorwaarden aan verbonden. CRA moet natuurlijk vergunningen gaan aanvragen en partners vinden. De gemeente moet natuurlijk er voor zorgen dat uiteindelijk gebouwd mag worden. Dat doet de gemeente onder andere door het goedkeuren van een bestemmingsplan in 2009, op dat moment gaat er een rentepercentage lopen van 5% die uiteindelijk is te voldoen met de koopsom binnen twee weken na het afgeven van een bouwvergunning.
Alleen … CRA vraagt nooit een bouwvergunning aan! Bestemming wordt tussentijds nog veranderd naar een zorgkantoor en uiteindelijk naar woningbouw…. CRA is haar verplichtingen niet nagekomen. Maar ook gemeente Haarlem heeft steken laten vallen. Er schijnen diverse brieven over wijzigingen in kantorenbeleid en bestemmingen uit te zijn gegaan. Ambtenaren hebben niet gemanaged op de afspraken in het contract. Tussentijds is niet aangepast en gesanctioneerd. En op het moment dat CRA echt wil gaan bouwen, wordt een geheel nieuw contract opgesteld en -bijna- afgesloten, totaal buiten het gezichtsveld van de raad voor 1,6 miljoen..
Een contract van 1,7 miljoen ontbinden en een nieuw contract aangaan voor een gewijzigde bestemming voor 1,6 miljoen, behoort niet zomaar tot het mandaat van het college van B&W. Daar behoort een “zware voorhangprocedure” te worden gevolgd. Van Spijk vindt dat hinderlijk en probeert het aan te laten zien alsof het om hetzelfde contract zou gaan. Het probeert de raad pas achteraf voor een voldongen feit te stellen. Tenminste, hij deed voorkomen alsof contract al was getekend. Als kritiek volgt, doet hij alsof hij zich van geen kwaad bewust is en mompelt iets over een volgende keer als u per se wilt en verzandt in de hem kenmerkende edzetra edzetra.
Een prima resultaat. Tenminste, de politieke achterban van Van Spijk betoont zich in haar nopjes met het geld en nog meer woningbouw en dempt graag de put als de geit verdronken is. Totdat blijkt dat het contract helemaal nog niet is getekend en Van Spijk in plaats van excuserend door het stof gaat, hier doodleuk aan toevoegt dat het dan wel nog in de raad besproken kan worden. Alsof hij ze een gunst verleent.
Heeft Van Spijk hier bewust een valse voorstelling van zaken gegeven? Verkeerd informeren of een echt leugen? Kan iemand vergeten zijn dat hij een contract van 1,6 miljoen heeft getekend? Kan inderdaad de zware voorhang procedure nog worden gevolgd? Maar belangrijker nog, wat zijn de consequenties voor brekebeen Van Spijk. Blijft hij mooi weer spelen? Of gaat hij ervoor zorgen dat hij dit soort zaken goed in de klauwen krijgt? En krijgt hij nog de kans op beterschap van de raad? Het lijkt er wel op. De coalitiepartijen gunnen hun wethouders nagenoeg een carte blanche (in plaats van de verdiende gele of rode kaart).
Twee wethouders met twee gevallen waarbij met leugens en bedrog wordt gedoken voor het nemen van verantwoordelijkheid. De één komt er mee weg. De ander komt in wat zwaarder weer. Wat is het verschil? Is de gunfactor het grote verschil tussen Van der Hoek en Van Spijk? Of je iets gegund wordt hangt uiteraard ook af van je staat van dienst. Waar Van Spijk initieel als nieuwkomer respijt kreeg, loopt de irritatie over zijn geneuzel en gebrekkige verantwoording op. Ondertussen klaart Van der Hoek als WMO-wethouder een megaklus. Toegegeven er valt veel op aan te merken, maar om hem weg te sturen om een leugentje en een onbewezen ander op de transformaties van het sociale domein te parachuteren? Daarvoor moet Teflon Jack het kennelijk wel erg bont maken.
Toch getuigen alle gevallen van beide wethouders ervan dat de bestuurlijke hygiëne van de gemeente Haarlem aan erosie onderhevig is, om nog niet te spreken van verregaande staat van ontbinding. Politieke doodzonden worden vergoelijkt. Incompetentie wordt gedoogd. En waar in andere gemeenten wethouders het veld moeten ruimen voor soortgelijke feiten, haalt men in Haarlem de schouders op. De meerderheid van de raad vindt het zelfs allemaal best mits het resultaat maar als “prima” te verkopen aan de argeloze Haarlemmers. De vraag dringt zich op, als de Haarlemse raad zich stelselmatig oren laat aannaaien, wat stelt de democratische controle dan nog voor? Een poppenkast die naadloos past in de lokale folklore van leugen en bedrog?
